Przykład Rybnika pokazuje, że znaczna poprawa jakości powietrza jest możliwa.
Jeszcze nie tak dawno w Rybniku ze względu na smog trzeba było zamykać szkoły i przedszkola. Głośnym echem odbiły się też badania, których wyniki opublikowano w 2020 r. Pokazały one, że u dzieci z Rybnika wykryto średnio pięć razy wyższe stężenie tzw. czarnego węgla niż u ich rówieśników z francuskiego Strasburga. – Nigdy wcześniej nie widziałem czegoś takiego – komentował ze zdziwieniem prof. Tim Nawrot, epidemiolog odpowiadający za badania.
Gdyby do Rybnika przyjechał kilka lat wcześniej, jego zdziwienie mogłoby być zdecydowanie większe. W 2020 r. miasto to było już bowiem na coraz lepszej drodze do wyeliminowania problemu z zanieczyszczeniami powietrza.
Najnowszy ranking Polskiego Alarmu Smogowego pokazuje, że na drodze tej pozostaje nieustająco.
Rybnik liderem
Polski Alarm Smogowy opublikował ranking najaktywniejszych gmin w Programie Czyste Powietrze od początku jego funkcjonowania. Spośród prawie 2,5 tys. gmin największą liczbę wniosków złożyli mieszkańcy właśnie Rybnika. Jak ocenia PAS, poprawa jakości powietrza w tej miejscowości jest wręcz „spektakularna”.
W 2010 r. odnotowano w Rybniku odnotowano 134 smogowych dni (z przekroczeniami dopuszczalnego dobowego poziomu pyłu zawieszonego PM10). W 2014 r. było ich 127, w 2018 r. – 108, w 2021 r. – 67, a w 2023 r. – zaledwie 16. O dwie trzecie zmniejszyło się też średnioroczne stężenie tego pyłu w powietrzu.
Gdy ludzie słyszą o poprawie jakości powietrza w Polsce, często uważają, że to efekt korzystniejszych warunków pogodowych. Badacze z Europejskiego Centrum Czystego Powietrza przyjrzeli się temu na przykładzie Rybnika. Z ich analizy wynika, że tylko 29% tej zmiany to efekt cieplejszych zim, a 71% – efekt wzmocnionej walki o czyste powietrze.
Od 2018 r. w Rybniku złożono 6,5 tys. wniosków o wymianę starych pieców wyłącznie w ramach programu Czyste Powietrze. Najlepszy wynik w całej Polsce jest niemal dwukrotnie lepszy od drugiej Częstochowy (3,5 tys. wniosków) i ponad dwa razy lepszy od trzeciej Łodzi (3 tys. wniosków).
– Poprawę jakości powietrza udało się uzyskać dzięki wymianie kilkunastu tysięcy kopciuchów w ostatnich latach w ramach Czystego Powietrza czy ze środków zdobywanych przez samorząd w innych źródłach – podkreśla Janusz Piechoczek, działacz PAS i Rybnickiego Alarmu Smogowego.
Gdzie zaangażowanie, tam rezultaty
Jeszcze kilka lat temu Rybnik był na czele rankingu Światowej Organizacji Zdrowia na najbardziej zanieczyszczone miejsca w Europie. Obecnie jest na dobrej drodze, by osiągnąć jakość powietrza zgodną ze standardami WHO.
Ale inne gminy też są zaangażowane. Wśród 20 miejscowości z największą liczbą złożonych wniosków aż 16 pochodzi ze Śląska. Z kolei pod względem liczby wniosków w przeliczeniu na liczbę budynków jednorodzinnych w gminie pozycję lidera zajmuje inna śląska gmina – Radlin. Jak więc widać mieszkańcy nie tylko Rybnika, ale i całego województwa mogą w końcu oddychać o wiele czystszym powietrzem.
Jak podkreśla Polski Alarm Smogowy to przede wszystkim od aktywności samorządu lokalnego zależy stopień poprawy jakości powietrza. – Tam gdzie samorząd działa prężnie i pomaga mieszkańcom przy wymianie starych źródeł ciepła, tam widać efekty w postaci czystszego powietrza – mówi Andrzej Guła, lider PAS. – W Rybniku i Radlinie prowadzono też wiele kampanii, których celem było zachęcanie mieszkańców do sięgania po dotacje. To właśnie dzięki tej postawie i tak dużemu zaangażowaniu ze strony samorządu gminy te znalazły się na szczycie rankingu.
Czyste Powietrze, czyli…
Czyste Powietrze to dziesięcioletni program Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który został uruchomiony w 2018 r. Jego celem jest poprawa jakości powietrza poprzez wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej budynków jednorodzinnych.
Celem programu jest wymiana trzech milionów „kopciuchów” (pozaklasowych kotłów na węgiel i drewno) do roku 2029. Według barometru Czystego Powietrza, który prowadzi PAS, do końca lutego 2024 r. złożono 689 tys. wniosków na wymianę kopciuchów, co stanowi 23% założonego celu.
