ArtykulyPowiązania

Urmia: jak zanika najsłynniejsze jezioro w Iranie

Wyniki niedawno przeprowadzonych badań wskazują na to, że powierzchnia najbardziej znanego irańskiego jeziora skurczyła się o prawie 90% od 1970 roku. Naukowcy ponaglają do działań.

Urmia - zdjęcie satelitarne

Ilustracja 1. Jezioro Urmia Fot.: K. Madani

W latach 1990 jezioro Urmia (północno-zachodni Iran) było dwa razy większe od Luksemburga i tym samym był to największy zbiornik ze słoną wodą na Bliskim Wschodzie. Od tego czasu jego powierzchnia znacznie się skurczyła, a dodatkowo w 2008 roku jezioro zostało przedzielone (z wciąż niejasnymi konsekwencjami) na dwie części groblą o długości 15 km, aby skrócić czas podróży między miastami Urmia i Tabriz.

W przeszłości jezioro przyciągało ptaki wędrowne, w tym flamingi, pelikany, kaczki i czaple. Jego wysychanie zaburza sieci troficzne w ekosystemie, w szczególności niszcząc jedno z największych na świecie naturalnych siedlisk solowców (rodzaj Artemia), niezwykle odpornych skorupiaków, które tolerują poziom zasolenia 340 gramów na litr, czyli ponad 8-krotnie wyższy od występującego w wodach oceanicznych.

Wpływ tego procesu na ludzi jest jeszcze bardziej skomplikowany. Turystyka zdecydowanie przegrała. Chociaż jezioro niegdyś przyciągało gości z bliska i daleka, wierzących w jego właściwości terapeutyczne, Urmia zamieniła się w ogromne pokłady białej, zasolonej, jałowej ziemi z łodziami leżącymi na brzegach – uderzającym symbolem tego, co może przynieść przyszłość.

Wysychanie jeziora i osuszanie terenów w jego sąsiedztwie zwiększyło częstotliwość burz solnych, które swobodnie przemieszczają się przez płaską, pozbawioną naturalnych przeszkód nieckę jeziorną, dewastując okoliczne grunty rolne oraz zmuszając rolników do opuszczenia tych miejsc. Złej jakości powietrze, gleba i woda mają poważne skutki dla zdrowia, m.in. zwiększają częstość chorób układu oddechowego i oczu. 

Wybrzeże jeziora Urmia

Ilustracja 2. Brzegi jeziora Urmia w Iranie. Fot. A. Marongiu

Mieszkańcy północno-zachodniego Iranu – głównie Azerowie i Kurdowie – coraz głośniej wyrażają swoje niezadowolenie. Azerowie, jedna z najbardziej wpływowych grup etnicznych Iranu i około jedna trzecia część ludności kraju, czczą jezioro Urmia jako symbol azerskiej tożsamości, określając je jako „turkusowy klejnot Azerbejdżanu”. Region ten jest także domem dla wielu Kurdów, którzy domagają się większych praw w zarządzaniu jeziorem w celu poprawy bytu społeczności kurdyjskiej.

Prezydent Hasan Rouhani pokazał, że słucha tych głosów, odnosząc się do problemu jeziora Urmia w trakcie kampanii wyborczej, podczas której obiecał przeznaczenie równowartości 5 mld dolarów, aby uratować jezioro w ciągu dziesięciu lat. Poprawa sytuacji wymaga jednak zrozumienia głównych przyczyn problemu. Właśnie to zmotywowało grupę zainteresowanych irańskich naukowców pracujących Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Wielkiej Brytanii do przeprowadzenia badań. Prace rozpoczęto w 2013 roku. Ze względu na niedostępność wiarygodnych i spójnych, opartych na wiarygodnych badaniach, danych, zespół badaczy wykorzystał wysokiej rozdzielczości zdjęcia satelitarne z ostatnich czterech dekad, by ocenić zmiany w fizjografii jeziora.

Wyniki tych badań, opublikowane ostatnio w Journal of Great Lakes, wskazują, że we wrześniu 2014 powierzchnia jeziora stanowiła 12% jego średniej wielkości z lat 1970-tych. Świadczy to o spadku areału jeziora znacznie większym, niż wcześniej sądzono. Badania podważyły także twierdzenia, że za kryzys ten odpowiadają w dominującym stopniu zmiany klimatyczne. Choć irańskie władze ds. wody przypisują problem opadom niższym niż średnia wieloletnia, to jednak cechy suszy w regionie nie zmieniły się aż tak znacząco, a jezioro Urmia przetrwało już wcześniej ciężką suszę.

Powierzchnia jeziora zmienia się w pewnym stopniu z przyczyn naturalnych w związku z występowaniem mokrych i suchych pór roku. Jednakże skala tych wahań i tempo kurczenia sie powierzchni bez wątpienia wykraczają poza normę, i sugerują, że jezioro być może osiągnęło punkt krytyczny, po przekroczeniu którego będzie zmierzać do szybkiego zaniku. Jeśli jezioro Urmia ma być uratowane, władze muszą szukać pilnie rozwiązań w zakresie budowy zapór i irygacyjnych terenów uprawnych, mających na celu stymulowanie agrobiznesu i by sprostać rosnącemu regionalnemu zapotrzebowaniu na wodę.

Katastrofalne wysychanie Morza Aralskiego w Azji Środkowej było pierwszym precedensem takich procesów. Będąc niegdyś jednym z największych zbiorników wody na świecie, Jezioro Aralskie zniknęło z powodu nadmiernego wykorzystania wody dla rolnictwa z jej dopływów, rzek Amu-daria i Syr-daria. Jezioro Aralskie stało się w ten sposób znakiem rozpoznawczym fatalnej jakości gospodarki wodnej na terenach rolniczych w czasach Związku Radzieckiego. W ciągu pięciu dekad powierzchnia jeziora spadła do mniej niż 10% tej z lat 1960-tych.

Ironią losu jest to, że tragedia jeziora Urmia i innych irańskich zbiorników wodnych, takich jak Gav-Shadegan, Bakhtegan, Khuni i Hamouns Anzali dzieje się w kraju, w którym w roku 1971 została podpisana Konwencja Ramsar. Jako pionierski międzyrządowy traktat podpisany dla ochrony i zrównoważonego użytkowania terenów podmokłych, Ramsar przewiduje podejmowanie odpowiednich działań zarówno na szczeblu rządowym poszczególnych państw, jak i w ramach współpracy międzynarodowej. Zaledwie pięć lat później, w 1976 roku, UNESCO wyznaczyła jezioro Urmia jako rezerwat biosfery służący do promowania zrównoważonego rozwoju dzięki odpowiedniej aktywności społecznej i nauce.

Biorąc pod uwagę daleko idące skutki społeczno-ekonomiczne oraz zdrowotne dla ludzi, które mogą rozciągać się poza granice Iranu, zapaść jeziora Urmia wymaga aktywnego udziału organizacji międzynarodowych, które mogą zapewnić fachowców i konieczne środki finansowe, nawet jeśli ich wysiłki są blokowane przez sankcje polityczne wobec Iranu, które utrudniają finansowe transakcje. Do organizacji takich należą: Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), Globalna Fundacja na Rzecz Środowiska (GEF), Bank Światowy, Światowy Program Badań Klimatu (WCRP), Wspólnotowe Centrum Badawcze Komisji Europejskiej (WCB) i Światowa Organizacja Zdrowia (WHO).

Jasną stroną tego problemu jest to, że rosnąca świadomość społeczeństwa na temat niedoboru wody, niegospodarności i złego gospodarowania odpadami może utorować drogę do przywrócenia równowagi między naturalnymi zasobami wody i zapotrzebowania na wodę. Trzy prowincje, które dzielą zlewnię jeziora Urmia – Wschodni Azerbejdżan, Zachodni Azerbejdżan i Kurdystan – oraz irański rząd połączyły siły, aby opracować plany odtworzenia jeziora, w tym zatrzymanie budowy zapór wodnych, właściwe zarządzanie już istniejącymi zbiornikami i regulację sposobu wykorzystania gruntów rolnych. Planowane zmiany mogą zwiększyć dopływ wody do jeziora, ograniczyć dodatkową utratę wód powierzchniowych i złagodzić wywiewanie soli i burze pyłowe.

Jednak wizja lepszego planowania to za mało, by pozostać realistycznym optymistą. Zarządzanie popytem na wodę w taki sposób, by zmniejszyć zużycie wody w zlewni jeziora musi wejść w życie natychmiast. Propozycje dotyczące tych programów gospodarki wodnej, które powodowały szkodliwe ekologiczne i społeczno-gospodarcze skutki uboczne w innych częściach Iranu wymagają radykalnej poprawy. Istnieje także wyraźna potrzeba wypracowania schematów rekompensat użytkownikom wody za straty.

Chociaż pomoc międzynarodowa jest ważna, Irańczycy muszą odgrywać wiodącą pozycję w wysiłkach dla odtworzenia jeziora Urmia i innych zbiorników wodnych. Irańskie chęci rozwoju są dotychczas realizowane ze szkodą dla zasobów wodnych tego w większości suchego lub półpustynnego kraju, ponieważ krótkowzroczne spojrzenie powoduje, że woda jest kierowana do nieefektywnego rolnictwa i dla rosnących obszarów miejskich. Bez pragmatycznego planu działania, kraj stanie wkrótce w obliczu silnego stresu niedoboru wody.

Wszyscy autorzy brali udział w niezależnych badaniach nad jeziorem Urmia. Dr Ali Mirchi jest pracownikiem naukowym Michigan Technological University; Kaveh Madani jest wykładowcą w Imperial College London; Amir AghaKouchak jest adiunktem na Uniwersytecie Kalifornijskim w Irvine

Tłumaczenie Krzysztof Kujawa na podst. Lake Urmia: how Iran’s most famous lake is disappearing

Podobne wpisy

Więcej w Artykuly