Rozwiązania. Jaka wybrać drogę?

Kryzys energetyczny, klimatyczny, i w dużym stopniu żywnościowy mają te same podstawy – to obejmujący miliardy ludzi model hiperkonsumpcji i rabunkowe spalanie paliw kopalnych. Przejęcie przez kraje rozwijające się zachodniego stylu życia jest niewykonalne – gdyby tylko Chińczycy i Hindusi zaczęli jeździć samochodami tak jak Polacy, światowe zużycie ropy musiałoby wzrosnąć ponad dwukrotnie, co nie jest i nigdy nie będzie możliwe.

Na te kryzysy rozwiązaniem mogłyby być: rozsądna konsumpcja, energia ze źródeł odnawialnych, wzrost efektywności, przemyślana infrastruktura i systemy podatkowe oparte nie na zarobkach, ale na zużyciu zasobów. To bardzo ważne, abyśmy stojąc w obliczu tych kryzysów zastosowali spójne dla nich rozwiązania, a nie próbowali wdrażać działań pomagających na jeden z nich, lecz wzmagających pozostałe.

Wszystko wskazuje na to, że stajemy przed kryzysem energetycznym, zanim bezwładne zmiany klimatu zmuszą nas do działania, a rozwiązania, jakie przyjmiemy w obliczu wyczerpywania się zasobów ropy zadecydują także o przyszłości klimatu naszej planety.

Znaleźliśmy się dziś na rozdrożu. Stawka, o którą toczy się gra to zagłada naszej cywilizacji i większości znanych nam gatunków. To katastrofy na nieznaną dotychczas skalę, rozpad społeczeństw, konflikty zbrojne, a w końcu może nawet skazana na klęskę desperacka walka ludzi o przeżycie.

Konieczne zmiany często spotkają się z niechęcią: „skoro jest to jakiś problem, to niech ONI coś z tym zrobią, tylko, żeby zmiany mnie ominęły”.

Co byśmy powiedzieli o kimś, kto żyje ponad stan i wydaje więcej, niż może sobie pozwolić, zapożyczając się i biorąc kolejne karty kredytowe, a na pytanie „kto to będzie spłacał?” uśmiecha się szeroko i mówi „Moje dzieci – to nie będzie mój problem, tylko ich?”
Raczej nic pochlebnego.

A my, co robimy? Czym różni się od tego nasze postępowanie? Dziś, tu i teraz, żyjemy wygodnie i naszym sposobem życia spalamy drogocenne zasoby ropy i wprowadzamy klimat planety na krawędź katastrofy. A na pytanie „kto za to zapłaci?” często słyszy się odpowiedź „ja tego nie dożyję, to nie będzie mój problem”.

To zresztą nie jest prawda – konsekwencje zdążymy jeszcze odczuć na własnej skórze.
Elementarz zarządzania projektami mówi, że ryzykiem należy zarządzać świadomie. W źle zarządzanych projektach problemy ignoruje się i „zamiata pod dywan”, tak długo, jak długo tylko się da, mając nadzieję, że „jakoś to będzie”. Dobry kierownik projektu przewiduje zagrożenia, szacuje ryzyko ich wystąpienia i konsekwencje, a w oparciu o to zapobiega kryzysom, zanim do nich dojdzie. A jeśli już do kryzysu dochodzi, to jego skutki są ograniczone i wiadomo, co w takiej sytuacji należy zrobić.

Niby oczywiste. Przynajmniej w teorii, bo w praktyce bywa różnie. Jeśli jest to budowa autostrady czy systemu informatycznego, następstwa mogą być przykre i kosztowne dla uczestników przedsięwzięcia, ale dotyczą jedynie maleńkiego wycinka rzeczywistości. Co jeśli jednak stawka ma charakter globalny, tak, jak w przypadku kryzysu energetycznego lub klimatycznego? Społeczeństwa mają trudność z percepcją narastających kryzysów i przeciwdziałaniu nim – nie umieją, a nawet nie chcą podejmować kroków zapobiegawczych. I często płacą za to wysoką cenę.

 Czytaj więcej o zachowaniach społeczeństwa .

Jeśli zaczniemy działać szybko, koszty, także te czysto ekonomiczne, nie będą zbyt wysokie, a przede wszystkim będą znacznie mniejsze od kosztów, które poniesiemy nie podejmując żadnych działań.

 Czytaj o kosztach gospodarczych zmian klimatu – raport Sterna .

Jeszcze nie tak dawno temu olbrzymim problemem była emisja tlenków siarki, powodujących smog i kwaśnie deszcze. Jak sobie z nimi poradziliśmy? Dopóki nie miały ceny, nikomu nie opłacało się redukować ich emisji, bo to po prostu kosztowało. Ale od kiedy w Europie i w USA emisja SO₂ zaczęła mieć swoją cenę, w ciągu 30 lat spadła o rząd wielkości.

Emisja dwutlenku siarki w krajach 15 „starej” Unii Europejskiej w tyś. ton rocznie.

Im szybciej przedsiębiorstwo redukowało emisję, tym lepiej finansowo na tym wychodziło. Można? Można! Jednak potrzebne są odpowiednie motywacje.

Emisja CO₂ i spalanie paliw kopalnych z wielu względów są trudniejsza do ograniczenia, niż emisja SO₂, ale rozwiązanie jest analogiczne – wprowadzenie rosnącego, najlepiej zsynchronizowany międzynarodowo, podatku węglowego lub jego ekwiwalentu (np. systemu cap&trade). Efektem takiego działania byłaby silna, rosnąca presja ekonomiczna na ograniczanie emisji CO₂. Nawet wprowadzenie takiego systemu jedynie na skalę Unii Europejskiej czy Stanów Zjednoczonych mogłoby być skuteczne na skalę globalną. Dlaczego?

Pojawienie się bodźców ekonomicznych do inwestowania w efektywność przemysłową i energię odnawialną na tak dużym rynku poskutkowałoby szybkim postępem w tej dziedzinie, a inwestycje w badania i produkcja na skalę masową sprowadziłyby cenę alternatywnych źródeł energii (np. energii słonecznej) do poziomu energii paliw kopalnych. W rezultacie spadłoby też zużycie paliwa w budynkach, transporcie i przemyśle.

Opracowane technologie, dostępne na skalę masową i tańsze od obecnych miałyby dużą szansę na ich wyparcie. Po co jeździć samochodem spalającym trzy razy więcej paliwa? Po co budować elektrownię węglową, z której energia jest droższa niż ze słonecznej? Inne regiony świata, zamiast budować gospodarkę XIX i XX wieku, z powodów czysto ekonomicznych (lub z umiarkowaną domieszką ekologii) zaczęłyby korzystać z technologii XXI wieku.

I nie chodzi tu o wprowadzenie zwykłego, kolejnego podatku i oskubanie społeczeństw (choć niektóre rządy mogłyby mieć takie zakusy). Pieniądze powinny wracać do ludzi i gospodarki, w formie darmowego transportu publicznego, darmowych kredytów na poprawę efektywności energetycznej dla ludności i przemysłu badań nad źródłami energii, inwestycji w infrastrukturę kolejową, wreszcie osłon społecznych dla najuboższych.

Stany Zjednoczone i Unia Europejska co roku spalają ropę za ponad tysiąc miliardów dolarów, a te kwoty wcale nie zostają na miejscu w naszych gospodarkach, tylko w większości wędrują do krajów często mniej lub bardziej wrogich – na Bliski Wschód, do Rosji, Wenezueli, czy afrykańskich dyktatur. To także kwestia bezpieczeństwa energetycznego – USA importują 70% ropy a UE 85%. Tymczasem cena ropy w ciągu 5 lat wzrosła 5 razy, ceny gazu podążają za ropą, zaś cena węgla (na którym opieramy naszą energetykę) wynosząca przez lata kilkadziesiąt dolarów za tonę, w roku 2008 sięgnęła stu kilkudziesięciu dolarów za tonę. Kraje takie jak Rosja tylko czekają, jak i kiedy najlepiej użyć szantażu energetycznego.

Chwilowy spadek cen energii związany z recesją i czasowym ograniczeniem zapotrzebowania nie rozwiązuje problemu, a wręcz przeciwnie – przez spadek inwestycji w energetyce na dłuższą metę tylko go nasila.

Środki zainwestowane w energię odnawialną, efektywną energetykę, przemysł i transport to nie koszty. To inwestycje.

Tania energia z paliw kopalnych, szczególnie z węgla, to pozory, gdyż rzeczywisty jej koszt jest znacznie wyższy – płacimy krótszym życiem, chorobami, rachunkami na służbę zdrowia, degradacją środowiska naturalnego, wyczerpywaniem się surowców naturalnych, bezpieczeństwem energetycznym i przyszłością naszych dzieci… Ale nawet od strony czysto ekonomicznej, przy błyskawicznie kurczących się zasobach ropy, gazu i węgla, przejście na energię odnawialną na dłuższą metę oznacza tańszą produkcję, mniejszy import ropy i gazu oraz pracę w sektorze nowoczesnych technologii, a nie pod ziemią w kopalniach. To jak z krokodylimi łzami producentów aut narzekających na nowe unijne wymagania ograniczenia emisji CO₂ przez samochody, co podniesie cenę auta o 3000 euro. Ale że przy okazji właściciel pojazdu oszczędzi kilka razy więcej na paliwie, o tym ani słowa.

Im więcej potrzebujemy paliw kopalnych, tym ich cena bardziej rośnie. Im bardziej rozwijamy technologie i im więcej produkujemy paneli słonecznych czy zakładów z biopaliwami z alg, tym ich cena jest niższa.

Ta droga to spójne i perspektywiczne rozwiązanie problemu zmian klimatu, kryzysu energetycznego, rosnących cen energii, bezpieczeństwa dostaw energii, kryzysów żywnościowych, wodnych i ekologicznych. Nie ma rozsądnej alternatywy dla tego kierunku.

„Światowy system wytwarzania energii znajduje się na rozdrożu. Obecne trendy globalne w produkcji i zużyciu energii są absolutnie niezrównoważone – środowiskowo, ekonomicznie, społecznie. Ale to można – i trzeba – zmienić; wciąż mamy czas, żeby zmienić drogę, którą podążamy. To nie przesada stwierdzić, że przyszłość ludzkości zależy od tego, na ile skutecznie zmierzymy się z dwoma kluczowymi wyzwaniami energetycznymi, przed którymi stoimy: zapewnienie stabilnych dostaw energii w akceptowalnej cenie oraz uruchomienie szybkiego przejścia do niskowęglowego, efektywnego i bezpiecznego dla środowiska systemu wytwarzania energii. To, czego potrzebujemy to nie mniej, niż rewolucja energetyczna”.

IEA 2008 World Energy Outlook

Jeśli nie chcesz być jedynie częścią problemu, a chcesz stać się częścią rozwiązania, pamiętaj!

Bądź po Jasnej Strony Mocy

1. Dbaj o środowisko. Zmieniamy klimat, zatruwamy wodę, powietrze, gleby, jedzenie i zabijamy tysiące gatunków. Co sekundę podwajamy stężenie dwutlenku węgla w sześcianie o boku ponad 1 kilometra. Lodowce i lody Arktyki rozpadają się w oczach, przesuwają się strefy klimatyczne i pustynie, nasilają się katastrofy. W wielu chińskich miastach, produkujących na nasze potrzeby, nie widać przez wiele dni słońca, a rzeka zmienia kolor w zależności od produkowanego danego dnia asortymentu.

2. Szanuj zasoby naturalne. W ciągu życia jednego pokolenia wyczerpujemy ponad połowę zasobów ropy i gazu. I wiele innych trudnych do zastąpienia surowców. 1 litr ropy daje tyle energii, ile człowiek pracujący przez 1.5 tygodnia, a każdy z nas zużywa jej rocznie kilka ton – spalając bezpośrednio w aucie lub pośrednio, kupując towary, jedzenie i usługi. Tymczasem w przeciągu kilku, najpóźniej kilkunastu lat nastąpi szczyt jej wydobycia. Przykładem naszego beztroskiego podejścia do ropy jest samochód osobowy o efektywności 1%. Co można powiedzieć o takim środku transportu w świecie, w którym pozostałe nam zasoby ropy powinniśmy wykorzystywać z najwyższą rozwagą i efektywnością? Zupełnie, jakbyśmy jako społeczeństwo uparli się, żeby zasoby ropy spalić jak najszybciej w jak najmniej efektywny sposób…

3. Pozostaw dzieciom Ziemię w takim stanie, w jakim ją zastałeś – lub lepszym. Ziemia pozbawiona zasobów ropy, gazu, wielu metali. Bez lasów tropikalnych. Z katastrofami klimatycznymi. Zanieczyszczonymi miastami, górami wysypisk, trującymi rzekami i powietrzem. Z dziesiątkami tysięcy nierozkładających się trujących związków chemicznych gromadzących się w naszych organizmach. Z bakteriami odpornymi na nadużywane antybiotyki. Czy taką Ziemię chcemy zostawić naszym dzieciom?

4. Dowiedz się. Zrozum. Zmieniaj swoje zachowania i daj przykład innym. Każdy z nas jest częścią problemu. Wyciągając głowę z piasku i rozumiejąc konsekwencje swojego postępowania możesz stać się częścią rozwiązania. Odróżniaj to co łatwe, od tego, co rzeczywiście da efekt. Jeśli zmienisz żarówki na energooszczędne, wyłączysz wodę przy myciu zębów i wyciągniesz ładowarkę komórki, to doskonale. Ale jeśli chwilę później wsiądziesz do terenówki lub polecisz do Australii, to nie ma to wiele wspólnego z ekologią. Świadomie kształtuj postawy w swoim otoczeniu.

5. Konsumuj mniej, kupuj tylko to, co naprawdę jest Ci niezbędne. W domu po kilku tygodniach od zakupu pozostaje nam średnio kilka procent tego, co kupiliśmy. Cała reszta trafia do kosza. A to tylko wierzchołek góry lodowej – na każdy kosz naszych odpadów przypada kilkadziesiąt koszy odpadów przemysłowych, często toksycznych i zwykle trafiających wprost do środowiska. Symbolem naszego sposobu życia może być zwykła torba foliowa, której używamy przez kilka minut, a następnie wyrzucamy, żeby rozkładała się kilka stuleci.

6. Zrezygnuj z auta i przelotów. Używaj komunikacji miejskiej i kolejowej. W miastach Europy 2/3 zanieczyszczeń pochodzi z aut. Jadąc samochodem 15 kilometrów do pracy i z powrotem, wyrzucasz do atmosfery ponad 5 kg dwutlenku węgla – ilość, którą sporych rozmiarów drzewo będzie absorbować przez rok. Przelot z Europy do Australii i z powrotem to dla każdego z pasażerów emisja dwutlenku węgla o masie słonia, a jeśli doliczyć do tego budowę i utrzymanie samolotu i infrastruktury, można doliczyć drugiego słonia. Model miasta, gdzie drogi i parkingi zajmują nawet 70% przestrzeni, brak jest za to chodników, parków i przestrzeni dla pieszych to teren może i przyjazny stojącym w korkach samochodom, ale wrogi ludziom. Popieraj darmową komunikację miejską, sieć szybkich kolei i wyłączenie centrów miast z ruchu samochodowego.

7. Tam, gdzie możesz chodź lub dojeżdżaj rowerem. To nie tylko lepsze dla środowiska i zasobów naturalnych, ale także dla Twojego portfela, zdrowia i kondycji. Dokładaj też starań, aby tam gdzie mieszkasz powstawała infrastruktura rowerowa z prawdziwego zdarzenia.

8. Żyj i mieszkaj energooszczędnie. Oszczędzaj prąd, wodę i ciepło. To jest EKO. EKOlogiczne i EKOnomiczne. Ociepl dom, używaj efektywnych urządzeń, włączaj je wtedy, kiedy są potrzebne.

9. Popierać w zmianę technologii. UE i USA codziennie spalają samej ropy za 4 miliardów dolarów. Jest więc za co inwestować. Od tego, czy w ciągu kilkunastu lat przeprowadzimy te zmiany, zależy nie tylko jakość środowiska, powstrzymanie zmian klimatu i przyszłość naszych dzieci, ale także konkurencyjność naszej gospodarki w świecie coraz trudniej dostępnych i droższych surowców, a nawet nasze własne bezpieczeństwo energetyczne i możliwość zachowania poziomu życia.

10. Niech doraźne korzyści nie przysłaniają Ci wartości środowiska – bez niego nie ma przyszłości. Żyjąc beztrosko, bez myślenia o zasobach, ekologii i klimacie, kupujemy sobie parę lat „życia na kredyt”. Jednak kontynuacja dzisiejszego trendu nie jest możliwa wiecznie. Gdyby Chińczycy i Hindusi zaczęli jeździć samochodami tak jak my – a bardzo by tego chcieli – trzeba by wydobywać dwa razy więcej ropy – co nie jest i nie będzie możliwe. Z każdego kilograma dwutlenku węgla, wyrzuconego do atmosfery przez Ciebie i Twoich znajomych, po tysiącu lat pozostanie w atmosferze aż kilkadziesiąt procent, na trwałe zmieniając klimat. Mentalność „wyrzucę śmieci do lasu i wyleję ścieki do rzeki, nikt nie zauważy, opłaci mi się to” albo „polecę na weekend do Paryża” to mentalność mieszkańców Wyspy Wielkanocnej, rabunkowo wycinających drzewa tak długo, aż wycięli ostatnie i stanęli bezradni, bez zasobów, na samotnej wyspie pośrodku oceanu. Nasza Ziemia to właśnie taka wyspa – innej nie mamy i musimy troszczyć się o nią, o zachowanie środowiska i zasobów Ziemi na przyszłość.

Jak to jednak możliwe, żeby zasoby naturalne powstające przez miliony lat, wyczerpywały się w tak krótkim okresie czasu? Czy to faktycznie możliwe? Jakie są nasze obecne zasoby ropy? A może jeszcze jeszcze wiele zasobów nie zostało odkrytych? Czytaj o Oil Peak .