Czy zmiany klimatu są już poza kontrolą? Wczorajsze „najgorsze scenariusze” stają się dzisiejszą rzeczywistością.
Liczący 39 stron raport AR 4.5 SR „Synthesis Report, Climate Change: Global Risks, Challenges & Decisions”, będący aktualizacją IV raportu IPCC bazującą na wynikach marcowej konferencji klimatologicznej w Kopenhadze, pokazuje, że jest gorzej, niż naukowcy myśleli jeszcze 2 lata temu, a zapobiegniecie wzrostowi temperatury planety o ponad 2°C jest już właściwie niemożliwe.
Niedopuszczenie do wzrostu temperatury planety o ponad 2°C, co pozwoliłoby zapobiec najgorszym scenariuszom zmian klimatu i nieodwracalnym szkodom – przez długi czas było drogowskazem światowej polityki klimatycznej. Nawet obecne atmosferyczne koncentracje gazów cieplarnianych są wystarczająco wysokie, aby wywołać wzrost temperatury o 2-2.4°C, a „drastyczne i natychmiastowe” (choć konieczne) redukcje emisji są właściwie niewykonalne.
Światowe emisje CO2 znajdują się obecnie na drodze, która przekracza najbardziej pesymistyczne scenariusze naukowców IPCC, a dynamika zachodzących w systemie klimatycznym zmian okazuje się być większa, niż przewidywali to klimatolodzy w pesymistycznych scenariuszach.
Jak rekomenduje szef Poczdamskiego Instytutu Badań Wpływów Klimatu Hans-Joachim Schellnhuber, ludzkość już powinna szykować się do wzrostu temperatury o 3, 4 lub nawet 5 stopni. Jeśli ma rację, to ekstremalne zdarzenia pogodowe będą nawet bardziej dramatyczne niż to dotychczas zakładano.
Konrad Steffen, profesor Nauk Środowiskowych na Uniwersytecie Colorado w Boulder, jako przykład podaje: „Prognozy wzrostu poziomu oceanów na rok 2100 prawdopodobnie należy podnieść o metr lub więcej”.
Schellnhuber, który doradza w kwestii klimatu rządowi Niemiec, zauważa, że niepokoi go uświadamianie sobie, że „wciąż znaczna część nieuniknionego ocieplania się klimatu jest przed nami ukryta”. Cząsteczki zanieczyszczeń w atmosferze, szczególnie aerozole siarkowe, stworzyły nad ziemią ochładzającą jej powierzchnię kurtynę i chwilowo obniżają jej temperaturę. „Gdybyśmy wszędzie na świecie zainstalowali filtry siarkowe, to już teraz doświadczylibyśmy ocieplenia o 2.5°C”, stwierdza fizyk. Także oceany dopiero się nagrzewają, swoją bezwładnością termiczną maskując skalę ocieplającego wpływu gazów cieplarnianych w atmosferze.
„Zmiany klimatu wywołane przez obecne pokolenie bezpośrednio wpłyną na życie następnych pokoleń. W rzeczywistości, temperatura planety prawie wcale nie spadnie jeszcze w tysiąc lat po tym, jak nasze emisje spadną do zera”.
Oddajmy głos autorom raportu tłumacząc dwa rozdziały: Streszczenie (z dodatkiem wykresów z raportu) oraz Żyjąc w Ograniczonym Środowisku.
STRESZCZENIE
Dawne społeczeństwa, kiedy uświadamiały sobie, że ich działania wywołują szkodliwe zmiany w środowisku, reagowały przez ograniczenie lub zmianę szkodliwych zachowań.
Dowody naukowe wyraźnie pokazują, że nasze działania – szczególnie spalanie paliw kopalnych – wpływają na klimat w sposób, który zagraża dobrobytowi i rozwojowi ludzkości. Jeśli mamy wyciągać wnioski z historii i ograniczać te zagrożenia, to jest już najwyższy czas na kontrolowanie naszych działań, które zmieniają fundamentalne warunki istnienia życia na Ziemi. Aby podjąć decyzje o rozpoczęciu skutecznych działań, potrzebne jest zrozumienie światowych liderów i opinii publicznej, jak sposób funkcjonowania naszej cywilizacji zmienia klimat, oraz jakie mogą być implikacje niekontrolowanych zmian klimatu.
Celem raportu jest dostarczenie szerokiemu gronu odbiorców zaktualizowanych informacji dotyczących najnowszych wyników badań zmian klimatu, społecznych i środowiskowych ich następstw oraz dostępnych opcji działania.
Zawarliśmy to w sześciu kluczowych punktach:
1: Trendy klimatyczne.
Najnowsze obserwacje pokazują, że emisje gazów cieplarnianych i inne mierniki zmian klimatu znajdują się w górnych granicach przewidywań IPCC.
Wiele kluczowych wskaźników klimatycznych coraz wyraźniej przesuwa się poza granice naturalnej zmienności, w ramach których współczesne społeczeństwa i gospodarki rozwinęły się i rozkwitły. Wskaźniki te obejmują średnią temperaturę powierzchni, wzrost poziomu oceanów, zasięg lodu w Arktyce, zakwaszanie oceanów i ekstremalne zdarzenia klimatyczne. Przy braku ograniczenia wzrostu emisji, wiele tych trendów będzie dalej przyspieszać, prowadząc do wzrostu ryzyka wystąpienia nagłych lub nieodwracalnych zmian klimatu.
Rys.1. Zmiany w poziomie wód oceanicznych w latach 1970-2008 w odniesieniu do poziomu w roku 1990. Linie ciągłe są dopasowane do corocznych zmian w wyniku cofania się wód (jasna linia łączy punkty pomiarowe). Dane w ostatnich latach są uzyskane dzięki czujnikom satelitarnym. Dla porównania są pokazane przewidywania IPCC (przerywane linie) dla poszczególnych scenariuszy (szary obszar to zakres niepewności tych przewidywań).
Rys.2. Obszar topiącej się powierzchni lodu w Grenlandii, wyniki na podstawie satelitarnej obserwacji temperatury powierzchni.
Rys.3. Zmiana w masie pokrywy lodowej Grenlandii w latach 2003-2008, oszacowanie na podstawie pomiarów satelitarnych zmian pola grawitacyjnego. Szary obszar pokazuje z 90% pewnością poziom dopasowania linii prostej. Oś pionowa przedstawia wartości zmian masy lodu od wartości zero na początku obserwowanego okresu. Punkt zaznaczony strzałką to największe letnie roztopy w roku 2007.
Rys.4. Zmiany średniej globalnej wartości temperatury powietrza (dopasowanie na podstawie 11 lat) względem roku 1990. Niebieska linia pokazuje dane z Hadley Center (UK Meteorological Office); czerwona linia to dane z GISS (NASA Goddard Institute for Space Studies, USA). Przerywane linie stanowią prognozy z IPCC Third Assessment Report z modyfikacją oznaczonych niepewności wokół odpowiednich scenariuszy (dane z 2007 i 2008,Rahmstorf, S.).
Rys.5. Zmiany w pojemności cieplnej oceanów od roku 1951 (dane obserwacyjne to czarna linia) z zaznaczonymi niepewnościami (linia szara) w odniesieniu do roku 1961.
Rys.6. Obserwacje emisji antropogenicznego CO2 w latach 1990-2007. Wartości emisji w miliardach ton (Gt) CO2.
Dla porównania są pokazane przewidywania IPCC. Kolorowe punktowane linie odnoszą się do różnych scenariuszy IPCC.
2: Problemy środowiskowe i społeczne.
Społeczność naukowa dostarcza licznych informacji potwierdzających możliwość wystąpienia „niebezpiecznych zmian klimatu”. Ostatnie badania pokazują, że społeczeństwa i ekosystemy są bardzo wrażliwe nawet na niewielkie zmiany klimatu, przy czym na szczególne niebezpieczeństwa narażone są biedne kraje i społeczności, usługi świadczone przez ekosystemy i bioróżnorodność.
Wzrost temperatury powyżej progu 2°C będzie dla współczesnych społeczeństw wielkim wyzwaniem, prawdopodobnym rezultatem będą znaczące zaburzenia społeczne i środowiskowe trwające przez całe stulecie i dłużej.
Rys.1. Zakwaszenie oceanów (pH) na przeciągu 25 mln lat oraz prognoza do roku 2100. Im niższe pH, tym większe staje się zakwaszenie oceanu.
Rys.2. Diagram obrazujący relacje potencjalnych oddziaływań zmian klimatycznych w wyniku wzrostu średniej globalnej temperatury. Zero stopni na skali temperatury odpowiada w przybliżeniu wartości średniej temperaturze w roku 1990, dolna część skali to przedindustrialna średnia temperatura. Poziom ryzyka i ostrość potencjalnych wpływów wzrasta z intensywnością czerwonego koloru. Bariera 2 st. C jest pokazana dla porównania.
3: Długoterminowa strategia: Cele globalne i Harmonogram.
Aby uniknąć „niebezpiecznych zmian klimatu” konieczne jest szybkie, trwałe i efektywne ograniczanie emisji bazujące na skoordynowanych działaniach globalnych i regionalnych. Mało ambitne cele redukcji emisji do roku 2020 spowodują wzrost ryzyka poważnych następstw, włączając w to przekroczenie punktów krytycznych i czyniąc zadanie zrealizowania celów redukcji emisji do roku 2050 znacznie trudniejszym i bardziej kosztownym.
Ustanowienie wiarygodnej długoterminowej ceny na spalanie paliw kopalnych i przyjęcie polityk promowania efektywności energetycznej i niskowęglowych technologii są krytyczne dla skutecznego działania.
Rys.1. Charakterystyka różnych trajektorii emisji w celu osiągnięcia stabilizacji koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze, dwutlenku węgla i innych gazów będących jego ekwiwalentem. Równowaga średniej globalnej temperatury podnosi się powyżej poziomu z przedindustrialnego okresu będąca stabilnym celem dla każdego ze składników. Tylko pierwszy scenariusz (pierwszy rząd) pozwoli zatrzymać się na barierze 2 st. C. Zauważalne jest, że bieżąca wartość koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze wynosi około 385 ppm CO2 oraz 396 ppm ekwiwalentu CO2 (włączając ochładzający efekt aerozoli).
4: Kwestia równości
Zmiany klimatu mają – i będą miały – bardzo zróżnicowany wpływ na ludzi w różnych krajach i regionach, na obecne pokolenie i następne pokolenia, na społeczności ludzkie i świat natury. Efektywna, dobrze dofinansowana sieć bezpieczeństwa jest potrzebna, aby chronić tych najmniej zdolnych do chronienia się przed następstwami zmian klimatu. Przeciwdziałanie zmianom klimatu powinno być postrzegane jako integralny element szerokich celów polepszania rozwoju społeczno-ekonomicznego i równości w świecie.
Rys.1. Różne warianty emisji antropogenicznej dwutlenku węgla według regionów/krajów, zwracając uwagę na problem tzw. zbiornika i przepływów. Pierwsza kolumna prezentuje skumulowane emisje od początku Rewolucji Przemysłowej do roku 2004. Jest to taki zbiornik-rezerwuar węgla atmosferycznego, gdzie w dużej mierze obserwuje się zmiany klimatu. Druga kolumna pokazuje współczynnik przepływu antropogenicznej emisji węgla do atmosfery w 2004 roku. Trzecia kolumna przedstawia roczny współczynnik 2004 roku, przez który przepływy węgla do atmosfery w 2004 roku sa wzrastające.
5: Bezczynność jest niewybaczalna
Społeczeństwo dysponuje wieloma narzędziami i podejściami – ekonomicznymi, technologicznymi, behawioralnymi i zarządczymi – aby efektywnie zmierzyć się z wyzwaniem zmian klimatu. Jeśli te narzędzia nie zostaną aktywnie i szeroko zastosowane, adaptacja do nieuniknionych zmian klimatu i transformacja społeczna wymagana do dekarbonizacji gospodarki, nie zostaną osiągnięte. Skoncentrowany wysiłek efektywnej i szybkiej mitygacji i adaptacji zaprocentuje różnorodnymi korzyściami takimi jak: wzrost ilości miejsc pracy w sektorze zrównoważonej energii, redukcja zdrowotnych, społecznych, ekonomicznych i środowiskowych kosztów zmian klimatu, a także naprawa ekosystemów i rewitalizacja świadczonych przez nie usług.
6: Podejmując wyzwanie
Jeśli transformacja społeczna wymagana do zmierzenia się ze zmianami klimatu ma być osiągnięta, należy przezwyciężyć wiele znaczących ograniczeń i wykorzystać najważniejsze możliwości. Obejmuje to zmniejszenie inercji w systemach społecznych i gospodarczych; budowanie przyszłości na rosnących oczekiwaniach społecznych, aby rządy zaczęły działać w kwestii zmian klimatu; redukowanie działań, które powodują wzrost emisji gazów cieplarnianych i zmniejszają odporność systemu (np. subsydia); oraz umożliwienie przejścia od nieefektywnego zarządzania i słabych instytucji do innowacyjnego przywództwa w rządzie, sektorze prywatnym i społeczeństwie.
Powiązanie zmian klimatu z szerszymi kwestiami zrównoważonej konsumpcji i produkcji, prawami człowieka i wartościami demokratycznymi jest krytyczne dla przekierowanie społeczeństwa na bardziej zrównoważoną drogę rozwoju.
ŻYJĄC W OGRANICZONYM ŚRODOWISKU
Ziemia liczy sobie około 5 miliardów lat. Ludzie żyją na Ziemi przez jedynie 0.004 procent jej historii; współczesny Homo sapiens wyewoluował około 200 tysięcy lat temu. W długiej historii planety Ziemia miały już miejsce dramatyczne zmiany klimatu. Wcześni ludzie również ich doświadczyli, a część je przetrwała dając początek nam.
Podczas ostatnich 12 tysięcy lat – w okresie relatywnie ciepłego i stabilnego klimatu – ludzkość rozkwitła. Odkryliśmy, jak uprawiać roślinność i hodować zwierzęta. Te odkrycia, które nastąpiły około 10 tysięcy lat temu i w końcu doprowadziły do współczesnego rolnictwa, dramatycznie zmieniły relację między ludzkością i planetą. Nastąpiło zerwanie naturalnych ograniczeń nałożonych na rozmiar naszej populacji i umożliwiło jej eksplozję, która nie byłaby możliwa bez kontroli dostępności żywności.
Pierwsi rolnicy mogli uprawiać pola tam, gdzie mieli na to ochotę. Jednak w miarę jak społeczeństwo – tysiące lat później – uświadomiło sobie, że nieograniczona działalność rolnicza i rozwój mogą być szkodliwe dla społeczeństwa jako całości, rozwinięto lokalne reguły decydowania gdzie i jak prowadzić uprawy.
Podobnie nasi pradawni przodkowie prawdopodobnie nie doświadczali problemów z usuwaniem swoich odpadów. W miarę jednak, jak populacja rosła do coraz wyższych poziomów i gromadzenie się odpadów i zanieczyszczeń uznano za zagrożenie dla zdrowia, wprowadzono reguły i technologie służące przetwarzaniu odpadów. Współczesnym przykładem takich globalnych regulacji jest podpisany w 1987 roku Protokół Montrealski, w którym społeczność międzynarodowa w oparciu o informacje naukowe uznała fakt, że niektóre gazy przemysłowe mogą prowadzić do niszczenia chroniącej Ziemię powłoki ozonowej i podjęła działania mające na celu jej ochronę.
We wszystkich tych przypadkach, kontrola była wprowadzana dopiero wtedy, kiedy społeczeństwa przyjmowały do wiadomości, że kontynuowanie stanu braku regulacji będzie prowadzić do nieakceptowalnych kosztów.
Historia odnoszenia się ludzkości do środowiska pokazuje, że gdy dociera do nas, że niektóre praktyki mogą masowo zagrażać dobrobytowi i zdrowiu członków społeczeństwa, wprowadzane są przepisy, regulacje i inne strategie mające na celu kontrolowanie szkodliwych praktyk.
Dowody naukowe przytłaczająco wskazują, że pozwalanie na niekontrolowany wzrost emisji gazów cieplarnianych pochodzących z naszej działalności stanowi poważne zagrożenie dla dobrobytu i zrównoważonego rozwoju współczesnego społeczeństwa. Wiedza, że nasze działania wpływają na klimat stawia nas przed imperatywem podjęcia działań zapobiegawczych. Wymaga to zredefiniowania naszego stosunku do Ziemi i – dla dobra społeczeństwa – wymaga zarządzania tymi działaniami ludzkimi, które interferują z klimatem. Aby wesprzeć proces podejmowania efektywnych działań, wiedza ta powinna rozpowszechnić się szeroko poza granice społeczności naukowej.
Celem tego raportu jest zaprezentowanie światu najnowszego stanu wiedzy o zmianach klimatu, ich implikacjach i potrzebnych działaniach.
Czytaj Raport AR 4.5 SR „Synthesis Report, Climate Change: Global Risks, Challenges & Decisions” 
.
