Religia wpływa na wiele aspektów życia, co pośrednio wiąże się z wpływem na środowisko. Jak pokazują badania, jest ona istotnym czynnikiem kształtującym nasze decyzje dotyczące reprodukcji – posiadania i liczby posiadanych dzieci oraz stosowania antykoncepcji. Wpływa także na skłonność do zachowań ryzykownych oraz podejścia do usług ochrony zdrowia, a więc na średnią długość życia.
Religia a zmiana klimatu
Religia w dużej mierze decyduje też o tym, czy postrzegamy zmianę klimatu jako efekt działalności człowieka, na którą mamy wpływ, czy jako coś spowodowanego przez siły nadprzyrodzone pozostające poza naszą kontrolą.
Wiara lub jej brak oddziałuje też na nasze wzorce konsumpcji, przyczyniając się do różnego poziomu zużycia zasobów i energii. Jest związana również z gotowością do zapłaty za działania prośrodowiskowe.
Wpływ religii na nasze podejście do reagowania na degradację środowiska może być skrajnie różny – według niektórych wyznań człowiek jest gatunkiem dominującym na Ziemi i ma nieograniczone prawo do korzystania ze środowiska dla własnej korzyści. Według innych, zwłaszcza rdzennych, natura jest wręcz święta i należy żyć z nią w harmonii.
Ilustr. 2. Procent populacji wykazujący przynależność religijną na rok 2010. Źródło Skirbekk i in., 2020
Główne wnioski z badania
Wewnątrz danej religii istnieje oczywiście wiele wyznań interpretujących teksty religijne w różny sposób i wykazujących różne podejścia do pewnych spraw. Mimo to wciąż przynależność do danej grupy religijnej (zarówno z powodu wiary, jak i przywiązania do tradycji) może wskazać nam pewne zależności w relacji ze środowiskiem.
Ogólnie rzecz ujmując, kraje, w których jest wysoki odsetek osób identyfikujących się z jakimś wyznaniem, zużywają mniej zasobów i emitują mniejsze ilości gazów cieplarnianych. Jednocześnie wykazują mniejszą odporność na zmiany w środowisku oraz słabsze możliwości adaptacji, po części z powodu wysokiego przyrostu naturalnego oraz wysokiego poziomu ubóstwa. Takie społeczności są więc bardziej wrażliwe na zmiany w środowisku naturalnym.
Z kolei państwa wykazujące relatywnie niski poziom religijności zwykle zużywają więcej zasobów i energii oraz mają wyższe emisje. Z drugiej strony są one bogatsze, więc mają większe możliwości adaptacji. Mają też mniejszy, a czasem wręcz ujemny przyrost naturalny. Są to przede wszystkim kraje europejskie oraz Japonia.
Oprócz tego kraje wykazujące się większym pluralizmem religijnym mają większe zdolności adaptacyjne i charakteryzują się niższą oceną ryzyka środowiskowego.
Istnieją też istotne różnice między grupami religijnymi. Przykładowo, najniższy poziom zużycia energii jest notowany w krajach z dominującym wyznaniem hinduskim. Najsłabsze możliwości adaptacji do zmiany klimatu wykazują społeczności muzułmańskie oraz hinduskie. Wykazują one też wysokie narażenie na niedobory wody, głównie z powodu ich położenia geograficznego i dynamikę populacji. Z kolei kraje chrześcijańskie i buddyjskie mają najniższe ryzyko braków w zaopatrzeniu w wodę.
Ilustr. 3. Wierzący i niewierzący w 10 najbiedniejszych krajach oraz w 10 największych gospodarkach, z podziałem na wyznania. Źródło Skirbekk i in., 2020
Jak to możemy to wykorzystać?
Przewiduje się, że poziom religijności na świecie może wzrosnąć z 84% w 2010 roku do 87% w 2050 roku. Nie wiadomo jeszcze, jak może się to przełożyć na politykę klimatyczną. Zdaniem naukowców z Earth Institute Uniwersytetu Columbia istnieje jednak ryzyko, że spory oparte na religijnych przekonaniach i wartościach mogą odgrywać w przyszłości ważną rolę.
Etyczne aspekty zmiany klimatu, czyli między innymi to, jak niektóre narody przyczyniają się do poziomu emisji, a jak inne na tym nieproporcjonalnie cierpią, prawdopodobnie będą zyskiwać na znaczeniu. W biednych krajach o wysokim poziomie religijności religia odgrywa ważną rolę w zapewnianiu podstawowych usług i społecznej spójności, co należy wziąć pod uwagę przy opracowywaniu polityk. Adaptacja i mitygacja wymagają współpracy, a zrozumienie innych punktów widzenia i dostosowanie sposobu komunikacji możne znacznie ułatwić osiągnięcie porozumienia.
Ilustr. 4. Przewidywane zmiany w liczebności wyznawców danych religii 1970-2060. Źródło Skirbekk i in., 2020
Alicja Jankowska na podst. Religious Affiliation and Environmental Challenges in the 21st Century
OD REDAKCJI:
Badania naukowców z Earth Institute Uniwersytetu Columbia dotyczą konkretnej zależności. Warto mieć jednak na uwadze, że na podejście do ochrony środowiska, emisje gazów cieplarnianych czy zużywanie zasobów może wpływać wiele różnych czynników, nie tylko religijność lub jej brak.
Na przykład kraje w Afryce czy Azji Południowo-Wschodniej są biedne, a jakość życia mieszkańców jest niska, co w oczywisty sposób wpływa na skalę emisji gazów cieplarnianych. Niektóre państwa mają też dostęp do zasobów naturalnych (na przykład ropa naftowa), których inne są pozbawione. Inny jest też poziom PKB na mieszkańca, ustrój państwa czy dostęp do energii elektrycznej.
Choć wpływ religii może odgrywać więc jakąś rolę, trudno postawić jednoznaczną tezę, że jest to rola najważniejsza.
