Jezioro Poopó

Jezioro Poopó było niegdyś drugim pod względem wielkości jeziorem w Boliwii. Aktualnie jest wyschniętym, słonym akwenem. Położone jest w płytkiej depresji na boliwijskim płaskowyżu śródgórskim Altiplano, na średniej wysokości 3686 m n.p.m. Jezioro Poopó jest niezwykle płytkie i wrażliwe na zmiany klimatyczne. Powierzchnia akwenu zależna jest od sezonu i zmienia się od 0 do prawie 3000 km². Najczęściej waha się od 2000-2500 km² pod koniec sezonu (w marcu) i 1000-1500 km² przed początkiem pory deszczowej (w listopadzie). Jezioro było zasilane przez opady oraz rzekę Desaguadero, która płynie z wyżej położonego jeziora Titicaca. W pewnych okresach jezioro doświadcza całkowitego wyschnięcia, m.in. między 1994-1997 rokiem oraz aktualnie [1, 2, 3].

Jezioro Poopó wraz z wyżej położonym jeziorem Uru Uru znajdują się w regionie górniczym w departamencie Oruro. Jeziora te należą do większego systemu wodnego zwanego TDPS (Titicaca-Desaguadero-Poopo-Salar de Coipasa). Rzeka Lakajahuira stanowi odpływ jeziora Poopó i płynie do pustyni Salar de Coipasa, lecz wyłącznie gdy głębokość wody w akwenie przekroczy 3 m. Małe rzeki regionalne są połączone z jeziorem Poopó tylko podczas szczytowych przepływów.

Woda w jeziorze jest wysoce zasolona ze względu na swój hydrologiczny charakter (jest praktycznie jeziorem bezodpływowym). Zasolenie jest dodatkowo wzmocnione przez suchy klimat oraz szybkie parowanie z powierzchni jeziora i wzrasta z północy na południe. Zmienia się wraz z wahaniami sezonowymi pomiędzy 2 a 100 g/l [4, 5].

W grudniu 2015 roku jezioro wyschło całkowicie, pozostawiając kilka obszarów bagiennych. Wzrost temperatury na Ziemi w ostatnim stuleciu wyniósł 0,8^oC, zaś w rejonie jeziora Poopó szacowany był nawet na 2,5^oC. Susza spowodowana nawracającym zjawiskiem meteorologicznym El Niño (wzrost temperatury na powierzchni wody w strefie równikowej) jest uważana za główny czynnik zaniku. Dodatkowo przyczyniła się do tego nadmierna eksploatacja wody przez mieszkańców [6].

Powierzchnia dorzecza jeziora Poopó wynosi około 27 740 km² i jest otoczona przez pasmo górskie Andów. Jezioro charakteryzuje się skrajną zmiennością klimatu. Latem temperatura wynosi od -2^oC do 25^oC, zaś w zimie od -15^oC do 14^oC [4, 7]. Średnie roczne opady wynoszą około 372 mm/rok [8, 9]. Współczynnik odparowania jest bardzo wysoki i wynosi około 1800 mm/rok nad jeziorem Poopó oraz prawie 500 mm/rok w dorzeczu jeziora [8].

Zlewnia jeziora Poopó [5]

Obniżenie poziomu wód

Badania wskazują, iż w niedalekiej historii najdłuższy okres ciągłego istnienia jeziora Poopó wystąpił w latach 1975-1992. Według danych, jezioro osiągnęło swój maksymalny rozmiar w 1986 roku, dochodząc do 3500 km². Następnie wystąpił systematyczny spadek poziomu do roku 1994, kiedy to wyschło całkowicie. Intensywne opady w połowie lat 90. pomogły ponownie ożywić jezioro. Od tego okresu sytuacja hydrologiczna akwenu zmieniała się dynamicznie (w zależności od sezonu). W historii jeziora Poopó wielokrotnie występowały okresy suche, w których jezioro wysychało, lecz następnie powoli powracało do naturalnego stanu [10].

Rzeka Desaguadero jest najważniejszym dopływem jeziora Poopó. Charakteryzuje się bardzo małym spadkiem (około 45 cm/km) [11]. Niski poziom wody w jeziorze Titicaca ma więc bezpośredni wpływ na jezioro Poopó, gdyż rzeka Deseguadero nie może zrekompensować ogromnej utraty wody spowodowanej odparowaniem [10].

Jak widać na poniższych wykresach nagły wzrost temperatury w 2015 roku spowodował sytuację, w której szybkość parowania przekraczała szybkość uzupełniania wód. Skutkiem było ponowne wysychanie akwenu. 17 grudnia 2015 roku jezioro Poopó miało zaledwie 3 km2 powierzchni. Również działalność człowieka w celach konsumpcyjnych i przemysłowych (górnictwo) wpłynęła negatywnie na jedyny dopływ jeziora – rzekę Desaguadero. 20 stycznia 2016 roku rząd Boliwii ogłosił stan klęski żywiołowej na terenie jeziora i okolic [12].

Wahania poziomu wód jeziora Poopó w latach 1996-2016 [1, 2, 3, 13]

Powierzchnia jeziora Poopó w latach 1996-2016 [1, 2, 3, 13]

Na poniższym rysunku widnieją zdjęcia satelitarne jeziora Poopó w latach 1984-2016, które pochodzą z satelitów Landsat. Zdjęcia obrazują katastrofalne zmiany powierzchni, jakie zachodziły każdego roku, doprowadzając ostatecznie do całkowitego wyschnięcia jeziora Poopó na przełomie lat 2015/2016.

Zdjęcia satelitarne jeziora Poopó w latach 1984-2016 [13]

Konsekwencje obniżenia poziomu wód

W przeszłości starożytne kultury Altiplano respektowały naturę i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych, co pomagało im żyć w harmonii ze środowiskiem. Od czasów Inków, a później wraz z nadejściem Hiszpanów, górnictwo było jedną z głównych działalności gospodarczych w regionie. Wskutek tego wody dopływające do jeziora Poopó są silnie zanieczyszczone metalami ciężkimi [14].

W 2000 roku na rzece Desaguadero nastąpił wyciek ropy naftowej, który spowodował wymarcie większości ryb występujących w jeziorze Poopó. Połowy były środkiem przetrwania dla rodzimych kultur Uru-Muratos, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia swoich ziem. Choć jezioro w tamtym okresie częściowo się odrodziło, a ryby ponownie wróciły, negatywne konsekwencje tego wydarzenia były odczuwalne przez wiele lat [15].

Nierównowaga dostępności zasobów wodnych w basenie jeziora Poopó między 4-miesięcznym okresem mokrym a 8-miesięcznym okresem suchym powoduje negatywne skutki. Wpływa to m.in. na pogorszenie zasobów wody słodkiej pod względem ilości i jakości, a także powoduje degradację gruntów, pustynnienie i niezrównoważone warunki życia.

Zlewisko jeziora Poopó liczy 360 tys. mieszkańców. 50% osób pozostaje bez dostępu do uzdatnionej wody, a 60% bez higieny sanitarnej. Podatność na choroby wywołane przez ten czynnik przyczynia się do 10% przypadków śmierci niemowląt rocznie. Oczekiwana długość życia wśród tubylców wynosi niespełna 58 lat i spada do 45 w miastach górniczych. Brak stałych miejsc pracy oraz niski dostęp do podstawowych usług spowodowały marginalne ubóstwo. W wyniku tego dorzecze jeziora Poopó jest jednym z najbiedniejszych regionów w Boliwii. [7].

Mieszkańcy dorzecza Poopó opierali swoje życie na poławianiu i polowaniu, które poprzez katastrofalne wyschnięcie jeziora zanikły. Efekty środowiskowe spowodowały obniżenie produkcji rolniczej, a także wzrost chorób zakaźnych. Mieszkańcy cierpią na takie choroby jak krzemica płuc, zmiany psychiczne, niedokrwistość, problemy nerwowe, wysokie ciśnienie krwi i problemy rozrodczości [10, 7].

Perspektywy podniesienia poziomu wód

W 2002 roku region jeziora został zakwalifikowany jako obszar ochrony na mocy Konwencji Ramsarskiej [10]. W 2010 roku rozpoczęła się inicjatywna finansowana przez Unię Europejską na rzecz odbudowy jeziora, której budżet wynosił 15 mln $. W dużym stopniu przedsięwzięcie uznawane jest za niepowodzenie. Fundusze były rozrzucone na wiele projektów, które ostatecznie nie przyczyniły się do ratowania jeziora.

Na początku 2016 roku rząd boliwijski postanowił przeznaczyć 3,25 mln $ na fundusz ochrony jeziora Poopó, lecz większość z tych środków przeznaczona była na pomoc humanitarną [12,16]. W październiku 2016 roku rozpoczęto prace związane z pogłębianiem 8-kilometrowego kanału pomiędzy jeziorem Uru Uru i Poopó. Projekt zakłada zwiększenie przepływu wody do jeziora Poopó i zapobieganie sezonowemu zalaniu Uru Uru. Całość finansowania jest przez departament Oruro.

Jezioro Poopó wysychało w przeszłości kilkukrotnie, stopniowo się odradzając. Tym razem ponowne napełnienie zbiornika zdaje się wątpliwe, zwłaszcza gdy aktualna susza zmusza do racjonowania wody w całym kraju. Mieszkańcy tego regionu maja nadzieję, że rząd skutecznie przyczyni się do rekultywacji akwenu. Limbert Sanchez z CEPA uważa, iż zajmie to około 5-10 lat [16]

WYKAZ LITERATURY

1. Zola R., Bengtsson L.: Three methods for determining the area-depth relationship of Lake Poopó, a large shallow lake in Bolivia, Lakes & Reservoirs Research & Management, 2007. 
2. Arsen A., Cretaux J-F.: Remote Sensing-Derived Bathymetry of Lake Poopó, Remote Sensing, 2014. 
3. Satge F., Espinoza R.: Role of Climate Variability and Human Activity on Poopó Lake Droughts between 1990 and 2015 Assessed Using Remote Sensing Data, Remote Sensing, 2017. 
4. Fernandez-Lopez C., Alcolea A.: Elemental and mineral composition of salts from selected natural and mine-affected areas in the Poopó and Uru-Uru lakes (Bolivia), Journal of Great Lakes Research, Elsevier, 2014. 
5. Calizaya A., Bengtsson L.: Spatial and temporal distribution of water resources in the Lake Poopó basin, Bolivia, Open Hydrology Journal, 2008. 
6. Solon P.: Climate schizophrenia: From Paris with love for lake Poopó, 2015. 
7. Calizaya A.: Water Resources Management Efforts For Best Water Allocation in the Lake Poopó Basin, Bolivia, Department of Water Resources Engineering, Lund, 2009. 
8. Ramos O., Rötting T.: Geochemical processes controlling mobilization of arsenic and trace elements in shallow aquifers and surface waters in the Antequera and Poopó mining regions, Bolivian Altiplano, Journal of Hydrology, Elsevier, 2014. 
9. Pillco R., Bengtsson L.: Long-term and extreme water level variations of the shallow Lake Poopó, Bolivia, Hydrological Sciences Journal, 2006. 
10. The Online Encyclopedia of Lakes, Lakepedia, https://www.lakepedia.com, (data dostępu: 20.07.2017 r.).
11.  Calizaya A., Bengtsson L.: Water use related to the water resources in the Lake Poopó basin, Bolivia, International Water Resources Association, 2008. 
12. Bartkowiak H.: Próba-V i znikające jezioro, http://kosmonauta.net/2016/02/proba-v-i-znikajace-jezioro, 2016, (data dostępu: 20.07.2017 r.). .
13. NASA/USGS Landsat Program, Google Earth Engine, https://earthengine.google.com/ timelapse, (data dostępu: 20.07.2017 r.). 
14. Risacher F., Fritz B.: Bromine geochemistry of Salar Uyuni and deeper salt crusts, Central Altiplano, Bolivia, Chemical Geology, Elsevier, 2000. 
15. Montoya J.C., Mendieta R.S.: Salinización y metals pesados: evaluación ambiental de la mlna: “Kori Kollo” (EMIRSA) en el área de infuencia con aplicación de la Teledetección – SIG, CEPA, Oruro, 2006. 
16. Farthing L.: Bolivia’s Disappearing Lake, http://www.earthisland.org/journal/index.php/ elist/eListRead/bolivias_disappearing_lake, 2017, (data dostępu: 20.07.2017 r.).

Michał Itrich